تبیین رویکرد اسلامی به ارزشیابی از تربیت دینی و استنباط دلالت های آن برای ارزشیابی در نظام تربیت رسمی

هدف پژوهش حاضر تبیین رویکرد اسلامی به ارزشیابی از تربیت دینی و استنباط دلالت های آن برای ارزشیابی در نظام تربیت رسمی کشور بود. برای رسیدن به این هدف، دو سوال پژوهشی بیان شد: 1- رویکرد اسلامی به ارزشیابی از تربیت دینی چگونه است؟ خود این سوال به چهار سوال فرعی تجزیه شد: 1/1- ویژگی های اساسی عنصر "هدف و ضرورت" در ارزشیابی تربیت دینی از منظر اسلامی چیست؟ 2/1 - ویژگی های اساسی عنصر "ارزشیابی کننده" در ارزشیابی تربیت دینی از منظر اسلامی چیست؟ 3/1- ویژگی های اساسی عنصر "محور، معیار و هنجارهای ارزشیابی" در تربیت دینی از منظر اسلامی چیست؟ و 4/1- ویژگی های اساسی عنصر "روش های ارزشیابی" در تربیت دینی از منظر اسلامی چیست؟ و 2- دلالت های رویکرد اسلامی در ارزشیابی از تربیت دینی برای مولفه های اصلی ارزشیابی (موردنظر در سوال اول پژوهش) برای نظام تربیت رسمی چیست؟ روش شناسی پژوهش مبتنی بر رویکرد اسلامی و روش انجام پژوهش از نوع تحلیل محتوای کیفی آیات قرآن بود. در پاسخ به سوال 1/1 پژوهش، پس از گردآوری، تحلیل و تفسیر آیات مرتبط در خصوص هدف ارزشیابی، حدود بیست هدف در پنج دسته تحقق آرمان ها، تصمیم گیری صحیح، ضایع نکردن عمل، تمییز و تشخیص و عبرت گیری، اقناع سازی و اتمام حجت، و کنترل و بازدارندگی عرضه شد. در پاسخ به سوال 2/1 پژوهش، خداوند، فرشتگان، پیامبران، مومنین (نسبت به یکدیگر)، فرد متربی، مربیان و متربیان (به طور متقابل) و در نهایت، عموم انسان ها (در نقش خودارزیاب)، در نقش ذی صلاحان اجرای ارزشیابی شناسایی شدند و هیجده ویژگی برای ارزشیاب پیشنهاد گشت. در پاسخ سوال 3/1 پژوهش، پنج روش امتحان و آزمایش، پرسش، ملاک مدار، ارزشیابی گروهی و فردی، و خودارزیابی ارائه و ویژگی های آنها در دو دسته ساختاری و محتوایی بررسی شد. در پاسخ به سوال 4/1 دو دسته هنجارهای کلان و فنی یا عملیاتی مطرح شد. حدود سی و پنج هنجار عملیاتی به دو دسته ایجابی و اجتنابی تقسیم شد. از جمله یافته های جانبی این پژوهش، عنصر زمان و بازخورد و ویژگی های آنها بوده است. نتایج بررسی سوال 2 پژوهش نشان داد غالب مولفه ها و ویژگی های استخراج شده از قرآن ناظر بر عناصر ارزشیابی نظیر هدف، ملاک و معیار، روش، عامل ارزشیابی، بازخورد و زمان، در نظام تربیت رسمی کاربردپذیر است و البته برخی نیز با توجه به ماهیت تربیت دینی، ماهیت نظام تربیت رسمی و یا محدودیت های موجود در نظام های ارزشیابی انسانی قابلیت کاربرد در نظام تربیت رسمی را ندارد. پس در مقام نظر، نظام تربیت رسمی ظرفیت به کارگیری نظریه ها و ایده های جدید مبتنی بر آموزه های اسلامی را داراست و آنچه تاکنون مطرح بوده است، محدود و در موارد متعددی با ارزش های دینی-اسلامی ناسازوار بوده است.